Het Stasi-museum

Afgelopen weekeinde ben ik als één van de 99 winnaars van #Spiritinthesky naar Berlijn gevlogen. Het was een korte reis (vrijdag heen, zaterdag terug), maar het was erg leuk. Minder "leuk", maar zeer de moeite waard was het bezoek aan het Stasi-museum.

En het kostte enige moeite. Door werkzaamheden aan het OV-per-spoor in Berlijn, was het niet gemakkelijk om bij het museum te komen. Althans, als je de 9292OV van Berlijn mocht geloven. We deden er 1,5 uur over om er te komen. Terug probeerden we een 'eigen' route uit en waren we binnen een half uur terug bij het hotel.

Maar goed, het Stasi-museum. Het is gevestigd in het complex van de voormalige Zentrale des Ministeriums für Staatssicherheit (MfS) in Berlin-Lichtenberg, ook wel Hohenschönhausen genoemd. Het complex besloeg een hele woonwijk, inclusief een ziekenhuis en een heel flatgebouw waar James Bond-achte gadgets werden gemaakt. En een "onderzoekscentrum", dus. Een gevangenis waar mensen in voorarrest zaten en waar onderzocht werd of men schuldig was.

Entree Stasimuseum

Vanwege verbouwingen was helaas maar een deel van het complex te bekijken en alleen in een rondleiding. En die rondleiding had ik niet willen missen, al was het unheimisch en bij tijd en wijle naar. Zeker voor mijn  fantasie, die in dit soort situaties overuren draait.

De zeer goed onderlegde gids dichtte zijn publiek af en toe wel erg veel voorkennis toe, maar had dan ook veel interessants te melden. In grote lijnen weet je het meeste natuurlijk wel, maar the devil is in the detail en vooral de lijfelijke ervaring van de cellen en verhoorruimten, met bijbehorende uitleg, vond ik huiveringwekkend.

Vochtige, koude cellen van beton en metaal

De meest vreselijke cellen bevonden zich in (waar anders) de kelder, door de verdachten de U-Boot genoemd. Geen ramen, geen contact in welke vorm dan ook met andere gevangenen en vochtige, koude cellen van beton en metaal. Drie cellen waren nog een graadje erger: een cel om de Chinese druppelmethode toe te passen; een cel die waterdicht was gemaakt met rubberen bekleding, zodat er een laagje koud water in gezet kon worden; een cel waar een persoon precies rechtop kan staan en luchtdicht gemaakt, zodat je langzaam je eigen lucht verbruikt. Met een verstikkingssensatie en claustrofobie tot gevolg.

Waterdicht gemaakt

"De vallende druppel"

De laatste methode was volgens de gids vergelijkbaar met de gevolgen van waterboarding, zoals dat toegepast werd in de gevangenis van Guantanamo Bay. Het was niet de enige keer dat er een vergelijking met die gevangenis gemaakt werd.

Soms zijn er tijdens rondleidingen mensen die gevangen gezeten hebben in Hohenschönhausen en nu voor het eerst weer komen kijken. Dat kan zeer emotionele taferelen opleveren en ik kan me voorstellen dat je dat als gids ook niet in de koude kleren gaat zitten.

Tijdens de rondleiding werd geregeld verwezen naar de film Das Leben der Anderen. De Stasi-werkwijzen en details in de film blijken behoorlijk waarheidsgetrouw te zijn. Zoals bijvoorbeeld de duizenden potten met geurmonsters van 'verdachten' die werden gevonden bij de bestorming van het Stasi-hoofdkwartier.

Das Leben der Anderen

In de giftshop van het museum heb ik in boekvorm het script van de film gekocht. Want hoe ging die 'grap' over Honecker ook al weer? (De scène speelt zich af in de kantine van het MfS, waarbij 2 hoofdpersonen (Wiesler en Grubitz) bij anderen aan tafel komen te zitten.)

MITARBEITER: Ich hab' wieder einen: Honecker kommt frühmorgens in dein Büro und öffnet das Fenster. Er sieht die Sonne und sagt... Was ist?
Erst jetzt folgt er den warnenden Kopfbewegungen seiner Kollegen zu Wiesler und vor allem Grubitz hin. Er erschrickt, als er sie sieht.

MITARBEITER:Entschuldigen Sie bitte ... ich - das war...

OBERSTLEUTNANT GRUBITZ: (jovial) Ich bitte Sie, Kollege; man wird doch wohl auch über den Staatsratvorsitzenden lachen dürfen. Erzählen Sie nur. Wahrscheinlich kenne ich ihn sowieso schon.
Der Mitarbeiter traut dem Frieden nicht ganz. Aber Grubitz blickt ihn erwartungsvoll an. Ach seine Freunde schauen zu ihm.

MITARBEITER:(zörgernd) Also... de Genosse Generalsekretär sieht die Sonne... und sagt... er sagt: Guten Morgen, liebe Sonne.
Der letzte Satz klang - vielleicht weil der Mitarbeiter zuviel Angst hat - nicht sehr nach Honecker. Grubitz hilft nach.

OBERSTLEUTNANT GRUBITZ: (als perfekter Erich Honecker) Guten Morgen, liebe Sonne?!
Alle lachen. Jetzt wird auch der Mitarbeiter wieder lokker.

MITARBEITER: Die Sonne antwortet: Guten Morgen, lieber Erich. Honecker arbeitet und geht am Mittag zum Fenster und sagt: Guten Tag, liebe Sonne. Die Sonne antwortet: Guten Tag, lieber Erich.
Jetzt klingt die Imitation schon deutlich besser. Der Erzähler kommt in Fahrt.

MITARBEITER: Am Abend macht Erich Feierabend und geht noch einmal zum Fenster und sagt: Guten Abend, liebe Sonne! Die Sonne antwortet nicht. Honecker sagt nochmals: Guten Abend, liebe Sonne! Was ist denn mit dir los? Die Sonne antwortet: Leck mich am Arsch. Ich bin jetzt in Westen.
Alle lachen, am lautesten Grubitz. Nur Wiesler verzieht keine Miene. Grubitz bemerkt es und hört plötzlich, von einer Sekunde zur anderen, auf zu lachen. Er blickt der Mitarbeiter hart an. Innerhalb weniger Momente verstummt das Gelächter.

OBERSTLEUTNANT GRUBITZ: (fixiert den Mitarbeiter) Name? Rang? Abteilung?

Nou ja, je moet er bij geweest zijn. Of 'm even op Youtube bekijken.

Plaatjes
Filmposter Das Leben der Anderen
Alle foto's zijn van Chido Houbraken