Bruno wordt ondervraagd door de Britse Koninklijke Marine en uit het verslag blijkt dat de kapitein van het VOC-schip een noodvernietigingsprocedure toepaste, om te voorkomen dat het 'scheepsarchief' in handen van de vijand zo vallen.
Op 22:34 hoor je een beschrijving van de vernietigingsprocedure:
De kapitein haalt uit zijn hut een groot pakket met documenten die betrekking hebben op VOC-zaken. Hij verzwaart het pakket door aan beide kanten stukken lood te binden, en gooit het overboord. Duidelijk, simpel, effectief.
Had de Verenigde Oost-Indische Compagnie een vastgelegde procedure voor dit soort situaties, of was het zo logisch dat een kapitein dit op deze manier deed, dat daar verder niet over nagedacht was? Dat laatste kan ik me niet voorstellen. Instructies en kaarten waren vermoedelijk te kostbaar om in handen van de vijand te laten vallen. De belangen waren te groot om zoiets van het gezond verstand te laten afhangen.
De moderne, wettelijke term voor deze vorm van vernietiging is noodvernietiging. Onder andere de Archiefwet (art. 9, lid 2) en de VIR-BI (art. 13, lid 2f) benoemen de situatie.
Noodvernietiging geeft de mogelijkheid om in noodgevallen af te wijken van voorgeschreven vernietigingsprocedures. Om te voorkomen dat staatsgeheimen in verkeerde handen vallen, kan tot onmiddellijke vernietiging overgegaan worden. We hebben het dan over uitzonderlijke situaties als het binnenvallen van een buitenlandse vijand of de bestorming van een ambassade. Alhoewel er facilitair managers zijn die daar anders over denken, is ruimtegebrek géén noodgeval.Verder valt het geregeld 'preventief' vernietigen (voor het geval zich eventueel een noodgeval voordoet) ook niet onder de definitie van 'noodgeval'. Beide argumenten ben ik in mijn werk wel eens tegen gekomen.
Maar goed, de VOC-kapitein heeft toentertijd wel op de juiste manier gehandeld, hoe spijtig ook dat deze papieren nu voor het nageslacht verloren zijn gegaan. Blijft de vraag of de VOC daar instructies voor had. En anders de West-Indische Compagnie (WIC)?
Ik heb de inventarissen van het VOC- en de WIC-archieven doorzocht (1.04.02, 1.05.01.01 en 1.05.01.02), maar kon het daar niet eenduidig vinden. Bij de VOC zijn wel wat inventarisnummers die mogelijk uitkomst bieden, maar die zijn nog niet online te bekijken. Houd ik in het achterhoofd bij een volgend bezoek aan Den Haag. De WIC biedt heel veel stukken online. Daarvan is een aantal wellicht interessant. Maar in beide gevallen moet ik eerst een forse hoeveelheid 17e eeuwse handschriften doorworstelen. Niet meteen mijn hobby, dus dat komt nog wel eens.
Overigens is de database van de Sailing Letters te raadplegen bij Gahetna.nl
Aanvulling 14:00u
Dankzij een tip van Karwan Fatah Black heb ik een instructie voor noodvernietiging gevonden voor WIC-schepen die op Elmina en Angola voeren. Het is getranscribeerd gepubliceerd in Het slavenschip Leusden : slavenschepen en de West Indische Compagnie, 1720-1738 (Leo Balai, 2011, Walburg Pers) en luidt als volgt:
In cas het voorzs. Schip by enig vyandlyk Schip of Scheepen wierdet gerescontreert, zal hy deselve trachten te ontseylen [...] dog van deselve (dat God verhoede) werdende overrompelt, zal hy Schipper in tyds moeten verdacht zyn, van alle de Brieven en Papieren de Compagnie aangaande, met eenige swaarte daar aan gebonden, buyten Boort te zetten, ende in See te laten versinken, op dat niet in 's Vyands handen komen. (Artikel IV van de Instructie. Bijlage I, blz. 248)Het verzwaren van de documenten, om ze daarna overboord te kieperen was blijkbaar standard operating procedure.
 |
| Cover van Het Slavenschip Leusden |
Plaatjes:
http://www.kb.nl/sl/images/sailing-letters.gif
http://dare.uva.nl/document/338171
6 opmerkingen:
Gisteren was er in de uitzending wederom zo'n gevalletje van 'noodvernietiging': een Nederlandse kaper gooide, vlak voor hij in handen dreigde te vallen van de Engelsen, de monsterrol overboord, zodat de Engelsen niet de namen zouden weten van wie er op het schip waren.
Aha. Ook bij Brieven Boven Water, neem ik aan? Ik ga het eens terugkijken.
Misschien maar eens echt een onderzoekje van maken.
Kort verslagje van de stranding van de Magdeburg, een Duitse lichte kruiser, vlakbij Odensholm in de Baltische zee op 26 augustus 1914. Geeft aan dat noodvernietiging nog niet zo eenvoudig is en dat het mislukken grote gevolgne kan hebben.
Habernicht (captain of the Magdeburg) worried that the cruiser's secret documents might fall into the hands of the Russians. In addition to the charts of German minefields and the ship's war diary, these included the main Imperial German Navy code and the cipher key used to encipher its codewords and thus provide another layer of secrecy. Bender, who was in charge or the destruction of these documents, brought the codebook that was in the steering room, together with its cipher key, to the stokehold and burnt it. Sailors did the same for other secret documents. But two other codebooks - one of the bridge and one in the radio shack - as well as a cipher key were retained for communicating with rescuers and higher commands. A fourth lay hidden and apparently forgotten in a locker in Habernicht's cabin.
(...)
Charges were set fore and aft. The crew was to get off the ship and onto the V-26, which was come alongside. Suddenly a shout rang through the ship. "the fuses are lit!". Habernicht had not ordered this: it had been done by mistake. The vessel would blow up in only four and a halve minutes! In the tumult that ensued, Bender, the first radio officer, directed the second radio officer, lieutenant Olff, to have the codebook and the cipher key from the radio shack brought to the V-26. On Olff's instructions, Radioman Second Class Neuhaus grabbed the codebook, and Radioman Third Class Kiehnert the cipher key papers. The bridge's codebook was in the hands of Radioman Second Class Szillat. The first officer, unable to find Habernicht as the seconds ticked away, ordered the crew members to the afterdeck, where the V-26 wad to pick them up. He called for three cheers for the kaiser, had the two ship's boats lowered, and commanded, "All hands abandon ship!"
Upon hearing this, Szillat flung the codebook he was carrying over the side, towards the stern. It splashed into what he said was a “dark” place about 15 feet from the ship and immediately sank. Then he leaped overboard. Kiehnert, too, jumped into the water, holding the radio shack’s cipher key. He was struck by men following him, and when he came to the surface, he noticed that he had lost the key. Then, at 9.10, the forward charge detonated. It split the vessel in half, tore open the fore part from near the bow to the second smokestack, and hurled huge pieces of steel into the air. They rained down upon the scores of men who were trying to swim to the V-26. Neuhaus, who had the radio shack’s codebook, was seen in the water before the explosion but was missing later; no one knew what happened tot the codebook he was carrying.
(…)
Galibin lowered the black, white and red German naval war flag and raised the white czarist flag with its diagonal light blue cross. Then, revolver in hand, he searched the wreck of the Magdeburg. He found an locker in Habernicht’s cabin and broke it open. Hidden deep within it was a German codebook, forgotten by all in the excitement of the catastrophe. Galibin removed it and, together with a packet of Bender’s private letters and other documents, had it transferred to the Lejtenant Burakov. The Allies had come in the possession of the key secrets of the Imperial German Navy, the one that could give them success to many others.
Later, Russian divers supplement Galibin’s find. Using strong electric lights to inspect the stony seabed up to 30 feet from the stranded vessel, they found in the clear waters the codebook that Szilat had thrown overboard and the one that Neuhaus had lost in the water.
Oh ja, en een bronvermelding hoort er dan natuurlijk ook bij: Kahn, David: Seizing the Enigma, Boston 1991 pp. 19-21
@Aike
Dank voor je zeer uitgebreide reactie. Interessant leesvoer.
Het lijkt er op dat de Duitsers lering hebben getrokken uit dit voorval, want in de Tweede Wereldoorlog was het codeboek gedrukt op papier dat oploste in water en met inkt die onmiddellijk uitliep.
Maar, zoals bekend, ook dat was niet voldoende...
Noodvernietiging is toch wel een interessant onderwerp. Ik ga eens even voorbeelden zoeken van noodvernietiging te land (en in de lucht?).
Leuk! Dit artikel is aangehaald in de OD van juni 2012 in het artikel van Annemieke Adema, Vernietigen mag, maar hoeft niet, toch?
Marianne
Een reactie posten